Žiwjenske swěty serbskich młodostnych w němsko-čěskim hraničnym regionje po 1945 su tema noweho DFG-projekta
Žiwjenje młodostnych bjezposrědnje po Druhej swětowej wójnje słuša k mało přepytowanym temam wuchodosrjedźnych europskich stawiznow. Nowy, wot Němskeho slědźerskeho zhromadźenstwo DFG (Deutsche Forschungsgemeinschaft) spěchowany projekt Serbskeho instituta wěnuje so nětko tutomu wobłukej – na konkretnym přikładźe serbskich młodostnych, kotřiž buchu mjez 1945 a 1950 k wukubłanju do Čěskosłowakskeje pósłani.
W srjedźišću steja při tym prašenja za socialnymi a kulturelnymi wuměnjenjemi, pod kotrymiž běchu młodostni žiwi a wuknjechu. Ale tež indiwiduelne móžnosće skutkowanja w dobje hłuboko sahacych politiskich a towaršnostnych změnow su zajimawe. Projekt dr. Jany Piňosoveje, stawiznarki Serbskeho instituta, wobswětluje organizowane puće wukubłanja runje tak tež nazhonjenja, wočakowanja a wšědne wužadanja młodych ludźi samych. “Nowe perspektiwy na powójnske stawizny we wuchodosrjedźnej Europje su jedyn z cilow projekta. Mje zajimuje wid młodych čłowjekow, kotřiž pohibowachu so na woběmaj bokomaj hranicy w Čěskosłowakskej a we Łužicy. Jich žiwjenske puće ležachu dotal w sćinje wulkeho stawiznopisa”, tak nawodnica projekta.
W třilětnym slědźerskim projekće planuje dr. Jana Piňosová dźěłarničce z kooperaciskimi partnerami z Němskeje (Leibnizowy institut za stawizny a kulturu wuchodneje Europy GWZO, Collegium Carolinum) a z Čěskeje (Karlowa uniwersita Praha, Masarykowa uniwersita Brno). Slědźerski projekt ma so z monografiju zakónčić. Projekt nawjazuje na wobstejace dźěła a nazhonjenja Serbskeho instituta – wosebje na projekt wučbneje šćežki Warnoćicy, kotryž bě institut w zhromadnym a mjezu překročacym skutkowanju z ciwilnej towaršnosću a ze šulerjemi realizował a z tym runočasnje nowe puće historiskeho kubłanskeho dźěła wotewrěł.
“Wot 1990tych lět zabjeru nazhonjenja z tuteje hranicy přesahowaceje šulskeje a internatoweje doby krute městno w dopomnjenskej kulturje Serbow – při čimž je tutón wotrězk hač do dźensnišeho jenož njedospołnje dokumentowany a wědomostnje nimale njewobdźěłany”, zwěsći Jana Piňosová. Tak wěnowaše so 1993 wustajeńca w Budyskim Serbskim muzeju a w muzeju w Čěskej Lipje tutej temje. Kónc 1990tych lět publikuja serbske nowiny dwě seriji z dopomnjenkami, spisowaćel Jurij Koch předźěła swoje dožiwjenja we Warnoćicach literarnje (hlej deleka).
Wudospołnjace informacije
Bjezposrědnje po kóncu druheje swětoweje wójny wutwori so čěsko-serbska kubłanska iniciatiwa w Čěskosłowakskej, kotrejež wuprajeny zaměr tworjenje narodneje elity běše. Nošerjo tuteje iniciatiwy běchu čěske šulske towarstwo (Ústřední matice školská), Łužiske přećelske towarstwo (Společnost přátel Lužice), Łužiskoserbski narodny wuběrk (gremij eksilnych Serbow w Praze) kaž tež serbske skupiny w Čěskosłowakskej – rozsudnje podpěrowane přez znowazałoženu Domowinu w Budyšinje.
Kónc lěta 1945 zahajichu wučbny program z šulemi a internatami w čěskej namjeznej kónčinje, konkretnje we Warnoćicach, w Čěskej Lipje a w Liberecu. Wjace hač dwěsćě serbskich młodostnych měješe přistup k wyšemu šulskemu kubłanju. Wróćo hladajo ma wjele wobkedźbowarjow tak mjenowane “Warnočanske časy” za centralny moment we wutworjenju serbskeje elity.
Slědźerski projekt “Serbska młodźina w ČSR 1945–1950” so spěchuje přez Němsku towaršnosć za slědźenje (DFG), projektowe čisło 540447822. Projektowa doba: 1.1.2025-31.12.2027.
Dalše informacije wo předchadźacych projektach a wuslědkach:
- wučbna šćežka “Warnoćicy. Serbske slědy” (projektowy partner: Serbski institut (nawodnistwo), Biskopski gymnazij Warnoćicy, Serbski gymnazij Budyšin, Měšćanska knihownja Warnoćicy, Muzej Warnoćicy)
- zběrka “Warnoćicy. Serbske slědy” w portalu SORABICON
- Warnočanske lěta/ Varnsdorfer Jahre, 8-minütiger TV-Beitrag für die MDR-Sendung „Wuhladko“ (Sorbisch mit deutschen Untertiteln) vom 3.8.2024 (online verfügbar bis 2.8.2025)
Dopomnjenki Jurja Kocha w literaturje:
- Landung der Träume, 1982 (serbske wudaće: 1983, Nawrót sonow)
- Zabych ći něšto rjec, 2010 (němsce: Das Feuer im Spiegel, 2012)