dr. Susanne Hozyna , Serbski institut

Der Nyks geht um. Zur Inszenierung des Numinosen im Spreewaldkrimi "Sturmnacht" (2015)
(Přenošk budźe w němskej rěči.)

27.11.2019, 19 Uhr; žurla Serbskeho doma, Budyšin.‎‎
.‎

W lětach 1884 do 1886 wuda Arnošt Muka jedyn z wusahowacych tekstow serbskeje publicistiki – »Statistiku łužiskich Serbow«. Jeje wuznam ležeše w prěnim rjedźe w materialu k ličbje hornjo- a delnjoserbskeje ludnosće na kóncu 19. lětstotka. Kniha pak je wjele wjace hač prosta statistika. Ze swojimi wobšěrnymi wopisowanjemi wjesneho žiwjenja na proze industrializacije a rěčnopolitiskeho boja je wona fascinowace žórło za ludowědu, stawizny, sociologiju a přirunowace mjeńšinowe slědźenje runje tak kaž za wjesne chronistki a wjesnych chronistow, domiznowědnicy a domiznowědnikow. Čitar zhoni nadrobnje, kak so předewšěm dla industrializacije a přićaha němskich a wukrajnych dźěłaćerjow do fabrikow w sewjernej a južnej Hornjej Łužicy w zjawnosći němska rěč pomału přesadźowaše. Porno tomu wukristalizowachu so katolske wosady mjez Kamjencom a Budyšinom poněčim jako žro wuchowanja serbskeje rěče. Zo by so Mukowe dźěło šěršej wědomostnej a powšitkownej zjawnosći we Łužicy a zwonka njeje spřistupniło, je etnologa Robert Lorenc twórbu přełožił a kritisce hódnoćace předsłowo napisał. Přidał je tohorunja Mukowe dodawki z lět 1896 a 1900, kotrež wudospołnjeja wopisowanja někotrych delnjo- a hornjołužiskich wosadow, a jeho kartu serbskeho rěčneho teritorija.

Publikacija je wuslědk slědźerskeho projekta „Serbska wěda“ , kiž je Techniska uniwersita Drježdźany zhromadnje ze Serbskim institutom přewjedł. Předewzaće je Europski socialny fonds financował. Kniha je nastała w zhromadnym dźěle z Ludowym nakładnistwom Domowina .
.‎

Serbski institut přewostaja slědźerske stipendije za znajmjeńša štyritydźenski slědźerski přebytk w Serbskim instituće w Budyšinje abo Choćebuzu za lěto 2020. Požadanja móža so hač do 31. Oktobra 2019 zapodać.

Serbski institut ze sydłom w Budyšinje a wotnožku w Choćebuzu je zwonkauniwersitarne slědźenišćo a přepytuje rěč, stawizny a kulturu Serbow w Hornjej a Delnjej Łužicy. Wón zběra a archiwěruje k tomu trěbne materialije, přihotuje je za wědomostne slědźenje. Nimo toho su interdisciplinarne slědźenja instituta na aktualne połoženje, na wosebitosće a na přirunowanje małych rěčow a kulturow w Europje wusměrjene.

Stipendije měrja so na młodych kaž tež etablěrowanych wědomostnikow z tu- a wukraja. Stipendije maja nimo hłowneho projektoweho zaměra podpěry inowatiwneho slědźenja, zesylnjenju wědomostneje wuměny a wosebje tež natwarej resp. skrućenju kooperacijow słužić. Wuměnjenja za stipendij su wotzamknjeny wysokošulski studij (znajmjeńša master), wjele lubjacy projektowy koncept, kotryž so do slědźerskeho profila Serbskeho instituta hodźi, kaž tež za slědźerski přebytk trěbne rěčne wuměnjenja.

Dalše informacije tule .
.‎

Dr. Elisabeth Tauber: Hórscy burja w Južnym tirolu. Poćahi ke krajej, k ratarskej politice a k turizmej

Hórscy burja płaća předewšěm w Južnym Tirolu jako symboliscy nošerjo južnotirolskeje němskorěčneje identity. Woni su zakład mytosa Južneho Tirola jako burskeho kraja z bohatymi tradicijemi, kotryž je so wuspěšnje wobarał přećiwo ,přiswojenju wotwonkaʻ. Razantne wuwiće w Južnym Tirolu, industrializacija ratarstwa w dolinach, (masowy) turizm a ekonomizacija pódy su žiwjenja hórskich burow zasadnje přeměnili. Přednošk zaběra so z transformaciju a wobaranjom w burskich statokach na nahłych skłoninach Južneho Tirola. Etnografiske terenowe slědźenja pola tutych burow, kotrychž staj Gorfer/Faganello (1974) jako ‚namrěwcow samoty‘ wopisałoj, prašeja so za tym, kajke poćahi maja tući burja dźensa k pódźe.

Elisabeth Tauber je docentka za socialnu antropologiju na Swobodnej uniwersiće w Bozenje. Jeje slědźerske ćežišća wobjimuja Romow a Sintow w Europje kaž tež burske kultury w europskich (wuchodnych) Alpach. Wona je runje projekt k etnografiskim slědźenjam w archiwach wotzamknyła: Tauber/Trevisan (wud.) 2019: Archive and Ethnography – the case of Europe’s Roma and Sinti (19th–20st centuries) in La Ricerca Folklorica (w ćišću). Jeje aktualne slědźenja koncentruja so na poćahi mjez čłowjekom a nje-čłowjeskim wobswětom z wosebitym widom nach hórske ratarstwo a dźiwiznu. Tauber je ko-koordinatorka MFEA – The Malinowski Forum for Ethnography and Anthropology a nawodnica projekta „EtnoAlp – ‚Přirodne‘ poćahi ke krajej. Hórske ratarstwo w Alpach – etnografiska studija“.

Serbski institut/Sorbisches Institut, Budyšin; sydarnja
Přednošk budźe w němskej rěči.
.‎‎

Wotnětka namakaja wužiwarjo nowostku na stronje soblex : Z přećelnej dowolnosću Rěčneho centruma WITAJ jako wudawaćela su nětko tam zapřijate předmjena z knižki Tima Meškanka „Serbske předmjena”. Wjac hač 1200 předmjenow z tutoho žórła je so w Serbskim instituće zadźěłało do woblubowaneho internetoweho słownika. Hinak hač w knižce hodźi so tu za kóžde mjeno tabulka ze wšěmi gramatiskimi formami pokazać, tež pokiwy k dźělenju słowow wužiwar namaka. Zdobom su so wšě mjenowe formy, je jich někak 10 000, zatwarili do aktualneje wersije prawopisneje kontrole za hornjoserbšćinu. Wozjewjeny přirost je mjezywuslědk projekta k rozšěrjenju datoweje bazy prawopisneje kontrole we wobłuku programa „Serbšćina w nowych medijach“.
Projekt spěchuje so wot Załožby za serbski lud, kotraž dóstawa lětnje přiražki z dawkowych srědkow na zakładźe hospodarskich planow, wobzamknjenych wot zapósłancow Zwjazkoweho sejma, Krajneho sejma Braniborskeje a Sakskeho krajneho sejma.

Dalše informacije: www.soblex.de

Z prašenjemi wobroćće so prošu na dr. habil. Sonju Wölkowu.
.‎

Université du Québec à Montréal (Kanada)

"Disputed Sovereignties. Claiming Back the Land through Indigenous Protected Areas."

Serbski institut, sydarnja
Přednošk budźe w jendźelskej rěči.
.‎

Po třilětnej projektnej fazy prezentuje dorostowa wědomostna skupina zhromadneho projekta TU Drježdźany a Serbskeho instituta w Budyšinje swoje wuslědki

Pjatk 14. junija 2019 wotměje so w žurli Serbskeho Domu w Budyšinje wot 10.00-17.00 hodź. zakónčaca konferenca ESF-projekta „Serbska wěda“. Interdisciplinarna skupina sydom wědomostnicow a wědomostnikow slědźeše tři lěta w kooperaciji mjez Techniskej uniwersitu w Drježdźanach a Serbskeho instituta w Budyšinje k temam z wobłuka serbskeje kultury a serbskich stawiznow kaž tež k prašenjam digitalizacije serbšćiny.
Najwažniši wuslědk projekta je nowy (popularno-)wědomostny informaciski portal SORABICON, kotryž je skupina zhromadnje wuwiła. Na nim maja so nowe wědomostne dopóznaća wo stawiznach, rěči a kulturje Serbow šěršej zjawnosći w syći spřistupnić. K prěnim wobsaham portala słušeja wuslědki z jednotliwych projektow dorostoweje wědomostneje skupiny a wubrane přinoški „Kulturneho leksikona“.
W přednoškach konferency předstajeja čłonojo dorostoweje wědomostneje skupina wuslědki swojich třilětnych slědźenjow. Dalše ćežišćo tworja přednoški k (wědomostnym) digitalizaciskim strategijam w Serbach a w Sakskej. Wjeršk a zakónčenje konferency twori prezentacija portala SORABICON.

Zarjadowanje wotměje so w serbskej a němskej rěči, zdobom poskići so simultany přełožk do němčiny. Přizjewjenja njejsu trěbne.

Kontakt: Robert Lorenc

download program

Polěpšena prawopisna kontrola za hornjoserbšćinu poskića so wotnětka na stronje www.soblex.de. Zajimcy namakaja tam prawopisne module za swobodne office-pakety kaž LibreOffice, ale tež za aktualne wersije Microsoft Office. Nowa wersija prawopisneje kontrole wobsahuje něhdźe 73 500 słowow (z toho někak 19 600 dotal njezapřijatych) z někak 2,318 mio wšelakimi słownymi formami. Tole je so docpěło z rozšěrjenjom datoweho zakłada. Za to su so serbske słowa z Němsko-hornjoserbskeho słownika noweje leksiki (Budyšin 2009) z přidatnymi gramatiskimi informacijemi wobohaćili a do słowneje bazy morfologiskeho generatora zadźěłali. Samsne płaći za dotal w prawopisnej kontroli njewobkedźbowanu serbsku leksiku z terminologiskeho modula, kotryž přihotuje so tuchwilu w Serbskim instituće za nowy němsko-hornjoserbski słownik. Zdobom skići nowa wersija prawopisneje kontrole za Libre/OpenOffice jako nowostku nětko tež awtomatiske dźělenje złóžkow. Informacije wo dźělenju słowow podawaja so tohorunja na stronje soblex.de, hdźež namakaja wopytowarjo nimo toho fleksiske formy a němske wotpowědniki zapřijatych słowow. Dźěło na rozšěrjenju datoweje bazy prawopisneje kontrole přewjedźe so we wobłuku programa „Serbšćina w nowych medijach“.
Projekt spěchuje so wot Załožby za serbski lud, kotraž dóstawa lětnje přiražki z dawkowych srědkow na zakładźe hospodarskich planow, wobzamknjenych wot zapósłancow Zwjazkoweho sejma, Krajneho sejma Braniborskeje a Sakskeho krajneho sejma. ‎
Dalše informacije: www.soblex.de
.‎

Prěnja ćišćana hornjoserbska kniha, Měrćina Lutherowy Mały katechizm w přełožku Hodźijskeho fararja Wjacława Warichiusa, wuńdźe 1595, w druhim nakładźe 1597 w nakładnistwje Wolrab w Budyšinje. W zašłych 100 lětach njeje tutu knihu žana biblioteka w Hornjej Łužicy wobsedźała. Nětko je so Serbskej centralnej bibliotece w Serbskim instituće w Budyšinje poradźiło, z priwatneho wobsydstwa wudaće z lěta 1597 kupić. Jedna so při tym wo eksemplar, znaty ze slawistiskich slědźenjow, pochadźacy ze zběrki fararja Bohuwěra Bjedricha Ponicha (1761–1826). Ponich hromadźeše nimo rukopisow wosebje tež ćišćane serbske knihi a natwari z tym drohotnu mału biblioteku. Po jeho smjerći nakupi Handrij Lubjenski za Lipšćanske Serbske prědarske towarstwo Sorabija za tři tolerje zběrku, kotruž składowaše najprjedy w sakristiji Michałskeje cyrkwje w Budyšinje. Kónc 1920tych lět přenjesechu so knihi do towarstwoweho domu Sorabije w Lipsku. Po Druhej swětowej wójnje zhubi Sorabija přez wuswojenje swój dom a sowjetske trofejowe brigady sćazachu dźěle biblioteki. Što sta so ze zbytkom wobstatka, wosta njejasne.
Někak 25 starych ćišćow tuteje zběrki nakupi Serbska centralna biblioteka wot Lipšćanskich antikwariatow mjez 1957 a 1961. Tež w poslednich lětach poradźi so jednotliwe knihi Ponichoweje biblioteki dóstać. Mały katechizm z lěta 1597 w přełožku Warichiusa ma swójsku signaturu PB 1 (Ponichowa biblioteka 1). Zwjazk wopřijimuje rukopisne serbske přispomnjenja z tekstami za křćeńcu a teksty kěrlušow. Wot 1972 stej jenož dwaj eksemplaraj w bibliotekach dopokazanej: wudaće 1595 we Wolfenbüttelskej bibliotece wójwody Awgusta a wudaće 1597 w bibliotece Zwickauskeje radneje šule.
.‎

Před sto lětami je so Europa politisce znowa rjadowała. Składnosć za to běchu hrózbne nazhonjenja Prěnjeje swětoweje wójny a z tym zwjazane wulke wočakowanja na nowy, měrniši porjad. Tak stachu so njenadźicy tež Łužiscy Serbja z wobsahom Pariskeje měroweje konferency, kotraž měješe znowarjadowanje cyłeje Europy wujednać. Jako žadachu sej w januarje 1919 sobustawojo Serbskeho narodneho wuběrka samostatny serbski stat, dźěłaše čěsko-słowakska měrowa delegacija hižo ze zapalom na memorandumje k prašenju Łužiskich Serbow, kotryž so měrowej konferency někotre tydźenje pozdźišo předpołoži. Tute w Parisu lědma wobkedźbowane a njewuspěšne předewzaće sta so přez reakciju w Sakskej z historiskim podawkom z nadregionalnym wuznamom.
Situacija w Sakskej w mjezywójnskim časom wopisuje so w njedawno wudatym zwjazku „Rozdwojeny swobodny kraj. Nowe perspektiwy na sakske stawizny w času 1918-1933“, kotryž předstaji so přez wudawaćela Mikea Schmeitznera. Sćěhuje podijowa diskusija, kotraž wěnuje so serbskemu prócowanju wo awtonomiju w lěće 1919. Štyrjo stawiznarjo rozprawjeja z najwšelakorišich perspektiwow wo podawkach, wo róli prašenja Łužiskich Serbow w čěskosłowakskej diplomatiji, wo reakcijach w Sakskej a w Němskim mócnarstwje kaž tež wo rozsudach dobyćerskich mocow na Pariskej měrowej konferency. Při tym so diskutuje, čehodla so žana z tehdyšich idejow – zjednoćenje sakskeje a pruskeje Łužicy, čěskosłowakska interwencija a aneksija abo samostatny serbski stat – zwoprawdźiła njeje.

10. meje 2019, 18:00 hodź.
Serbski dom, Póstowe naměsto 2, 02625 Budyšin

Diskutuja: dr. Annett Brězanec, historikarka a archiwarka, wjednica Serbskeho kulturneho archiwa w Serbskim instituće; dr. Clemens Heitmann, historikar a archiwar, nawoda projekta „Digitalny archiwny portal k stawiznam Serbow 1918-1945“ w Serbskim instituće; dr. René Küpper, historikar, kurator w teamje wustajeńcy Załožby za ćěkańcu, wuhnaće, wujednanje, Berlin; prof. dr. Mike Schmeitzner, historikar w Instituće Hanny Arendt za slědźenje wo totalitarizmje, wurjadny profesor Drježdźanskeje TU;

Moderacija: dr. Jana Piňosová, historikarka, wjednica projekta „Serbska Łužica – sony a rumy narodneje mjeńšiny wot 1918 do dźensnišeho“ w Serbskim instituće

Zastup je darmotny. Wo přizjewjenje hač do 8. meje 2019 pod 1918@serbski-institut.de so prosy.

Tute zarjadowanje so sobu financuje z dawkowymi srědkami na zakładźe hospodarskeho plana, wobzamknjeneho přez zapósłancow Sakskeho krajneho sejma.

Download wuwěšk

Šulerki a šulerjo 7. a 8. lětnika Budyskeje Serbskeje wyšeje šule wopytachu we wobłuku projektneho dnja wutoru, 2. apryla 2019 wjacore serbske institucije. Je hižo někotre lěta z dobrej tradiciju, zo informuja so w tym zwisku tež wo dźěławosći Serbskeho instituta. Wědomostnicy předstajichu jim wšelake projekty rěčespytneho a kulturnowědomostneho wotrjada. Při tym skedźbnichu na ryzy wědomostne slědźenja, na přikład Serbski rěčny atlas, předstajichu pak tež na praksu wusměrjene projekty (mjez druhim wuhotowanje rozhłosoweje rubriki “Rěčny kućik” abo předčitansku funkciju za serbske webstrony) a digitalne poskitki na internetnej stronje Serbskeho instituta, kotrež móža šulerjo za wučbu wužiwać. Mały wjeršk bě wopyt składa Serbskeho kulturneho archiwa a Serbskeje centralneje biblioteki, hdźež móžachu sej šulerjo wšelake drohoćinki z wobstatka wobhladać. Šulerki a šulerjo njeběchu jenož pasiwni připosłucharjo, ale mějachu tójšto prašenjow a přispomnjenjow a dyrbjachu sami aktiwnje dźěłać, na přikład přirjadowachu na karće drastowych regionow wotpowědne serbske drasty abo pospytachu so w pisanju a čitanju w frakturnym pismje.‎
.‎

Mały rjad, čo. 30 : "Ortschaftsnamen im angestammten Siedlungsgebiet der Sorben/Wenden im Land Brandenburg - Mjenja wobydlenišćow w starodawnem sedleńskem rumje Serbow w kraju Bramborska" wot Fabiana Kaulfürsta und Měta Nowaka

Mały rjad, čo. 31 : "Verflechtungsraum Lausitz. Böhmisch-ungarische Exulanten und Lausitzer Sorben. Begegnungen und Beziehungen im 18. Jahrhundert" wot Lubiny Malinkoweje.‎
.‎

Zakónčaca konferenca serbskeje studije „Serbskej rěči: rewitalizaciske pospyty we wšelakorymaj politiskimaj systemomaj”we wobłuku projekta SMiLE (Sustaining Minoritized Languages in Europe), spěchowany wot Smithsonian Center for Folklife and Cultural Heritage a zaměstnjeny na Serbskim instituće w Budyšinje wotměje so 31. meje 2019 wot 13.00 do 18.00 hodź. w Budyskim Serbskim domje.
Prezentuja so najwažniše dopoznaća wo minjenych a aktualnych prócowanjach k wožiwjenju serbskeju rěčow. Konferenca skići wobdźělnikam składnosć, so mjez sobu mysle wuměnić wo połoženju hornjo- a delnjoserbšćiny, wo aktualnych aktiwitach Sakskeje a Braniborskeje kaž tež Serbow samych za spěchowanje serbskeju mjeńšinoweju rěčow a diskutować, što je nuznje trěbne, zo byštej so wobchowałoj a dale wuwiwałoj.
Konferencu zahaji dr. Mary S. Linn, kuratorka za kulturnu a rěčnu rewitalizaciju na Smithsonian Center for Folklife and Cultural Heritage, Washington D.C. a direktorka programa SMiLE. Wona předstaji najwažniše zakłady a zaměry programa. Intensiwny połdnjowski konferencowy program zapřija hłownu prezentaciju projektoweju nawodow dr. Cordule Ratajczakoweje a prof. dr. Nicole Dołowy-Rybińskeje wo rěčnej politice a rěčnym planowanju w Hornjej a Delnjej Łužicy. Přizamknu so dokładna diskusija a dwě prezentaciji projektoweju sobudźěłaćerjow Aleny Pawlikec a Gregora Kliema wo rěčnej praksy w Hornjej a Delnjej Łužicy, wosebje wusměrjenej na młodu generaciju. Druhi dźěl konferency wěnuje so šulskemu systemej mjeńšinowych rěčow. Hosćej konferency prof. Bernadette OʻRourke (Heriot-Watt-uniwersita Edinburgh) a Alejandro Dayán-Fernández (doktorand Heriot-Watt-uniwersity, Edinburgh), kotrajž slědźitaj wo galicišćinje w Španiskej, předstajitaj swojej přepytowani wo imersiwnym projekće Semente, kotryž su w lěće 2011 galiciscy rěčni aktiwisća z měšćanskeho miljeja iniciěrowali. Přizamknje so diskusija wo połoženju serbskorěčneho kubłanja a z toho sćěhowace přichodne wužadanja.
Prezentacije budu w hornjo- a delnjoserbskej kaž tež w jendźelskej rěči. Skića so simultany přełožk do němčiny.

Hladajo na wobmjezowane kapacity prosymy Was wo to, swój zajim hač do 6. meje z mejlku na dr. Cordulu Ratajczakowu wobkrućić.

program
xxx‎

v‎
Friedrich Pollack: Kirche – Sprache – Nation. Eine Kollektivbiografie der sorbischen evangelischen Geistlichkeit in der frühneuzeitlichen Oberlausitz"

Spočatk 16. lětstotka wopřija reformacija wulke dźěle Łužicy a zahaji nowu dobu regionalnych stawiznow. Wosebje za tu bydlacych Serbow bě zawjedźenje noweje wěry z hłuboko sahacymi socialnymi a kulturnymi změnami zwjazane, kotrež namakachu swój wuraz we wutworjenju serbskeje spisowneje rěče a literatury kaž tež w přiběracej socialnej diferenciaciji serbskeje ludnosće. Směrodajnu rólu hraješe w tutym wuwiću serbske duchownstwo, kotrež wuwi so w běhu zažneho nowowěka k wažnemu pućrubarjej serbskich a z tym tež łužiskich stawiznow.
W swojej disertaciji, kotraž wuńdźe jako 65. zwjazk Spisow Serbskeho instituta, wobswětla historikar Friedrich Pollack socialno- a kulturnostawizniske pozadki serbskeho ewangelskeho duchownstwa w zažnonowowěkowskej Łužicy. Na zakładźe wjac hač 800 žiwjenjoběhow rysuje awtor kolektiwnobiografiski portret tuteje skupiny mjez 16. a zažnym 19. lětstotkom, w kotrehož srjedźišću steja swójbne, rěčne a duchowno-intelektualne wobstejnosće jich dźěławosće. Přirunujo z podobnymi konstelacijemi pola druhich europskich ludow znazornja přepytowanje skónčnje proces wutworjenja elitow pola małych ludow bjez swójskeho stata w předmodernej stawowej towaršnosći.