Serbski rap pokazuje, kak atraktiwna a žiwa serbšćina je
W nalěću 2025 wozjewi so w nakładnistwje transcript zběrnik Rap und die slawischen Sprachen (Rap a słowjanske rěče). Z nim předpołožištaj wudawaćelej Aleksej Tikhonov a Cristiana Lucchetti wot Zürichskeje uniwersity publikaciju, w kotrejž so zwiski mjez rapowej hudźbu a słowjanskimi rěčemi přepytuje.
Zhladujo ze zapadnosłowjanskeje perspektiwy napisa doktorand Serbskeho instituta Jan Bogusz přinošk wo wuwiću dotal njepřeslědźeneho serbskeho rapa. Wón wopisuje – po powšitkownym zawodźe do serbskeje rapoweje hudźby – tematiske a linguistiske swojoraznosće. Za to analyzowaše tekst spěwa „Nalěćo“ serbskeje hiphopoweje trójki Nowa Doba z lěta 2023.
Kak je serbski rap nastał a kak je so wuwiwał?
Hižo w 1990tych lětach eksistowachu jednotliwe serbske spěwy, kotrež móžemy žanrej rap přirjadować resp. kotrež wobsahuja rapowe pasaže. Přikład za to je „Pójće wšitcy do čołma“ spěwneje skupiny „Wólbernosće“ z lěta 1998.
Zasadnje móžemy wuwiće serbskeje rapoweje hudźby do dweju jadroweju fazow dźělić. Prěnju fazu widźu w druhej połojcy 2000tych lět, druhu někak wot lěta 2020. Do druheje fazy ličimy na přikład rapera „King Serb“ kaž tež duwo „Serbska GmbH“. Naposledk mjenowanaj so husto jako pioněraj serbskeje hiphopoweje hudźby wobhladuja. – Přiwšěm pak njejsym móhł wšitkich hudźbnikow a jich spěwy naspomnić. Wyše toho je dźensa zdźěla ćežko, jednotliwe spěwy hišće namakać, wšak njebě tehdy digitalne rozšěrjenje hudźby hišće znate.
Kak dale?
Po prěnjej fazy serbski rap najprjedy womjelkny. Wot lěta 2020 pak dožiwja rap nowy rozmach – druha faza so započa. Wona bě dźěl noweje žołmy serbskeje hudźby, w kotrejž wjele serbskich młodostnych swoju hudźbu wozjewja a w kotrejž nasta kopica nowych skupin. W tutej dobje nastaštej tež skupinje „Nowa Doba“ a „Kolektiw Klanki“, kotrejž stej ze swojimi spěwami a hudźbnymi widejemi tójšto kedźbnosće budźiłoj. Nimo toho wozjewichu někotři čłonojo redakciskeho teama serbskeho młodźinskeho rozhłosoweho wusyłanja „Radijo Satkula“ pola MDR pod mjenom „Krazy Kocor“ rapowy spěw, kotryž bě runje mjez młodostnymi jara woblubowany. Spěwy mjenowanych akterow wozjewichu so w hornjoserbskej rěči. Naspomnić pak chcu tež, zo je hakle loni ze spěwom „Se pada“ (hs. dešćuje so) rappera Stoi prěni profesionelnje produkowany rapowy spěw w delnjoserbskej rěči wušoł.
Wo čim jednaja serbske rapowe spěwy?
Wězo wěnuja so serbske rapowe spěwy uniwerselnym temam, byrnjež tež nahladna ličba serbskich specifikow była. Bjez toho, zo bych přejara do detailow šoł: Spěwy wobjednawaja folkloru, nałožki a tradicije, hudźbu, wuměłstwo a literatura. Stworja so pak tež poćahi k nabožinje a w katolskej Łužicy praktikowanym tradicijam a towaršnostnym podawiznam a wuwićam w serbskim konteksće, kaž na přikład politiske diskursy abo tež lokalna orientacija a lokalne wotkazy. Na přikład naspomnjeja hudźbnicy wsy a města ze sydlenskeho teritorija kaž Nuknica abo Budyšin. Motiwy jewja so pak na jara wšelake wašnje. W někotrych padach su temy pozitiwnje konotěrowane a basniske dźěło je z wjele prócu a hordosću zwjazane. Runje tak słuža wotkazy tež jako předłohi za kritiku abo spjećowanje, za ironiske komentowanje a nic naposledk za hrajkanje ze symboliku a za wutworjenje napřećiwnych naćiskow. Tak stworja wuměłcy runočasnje kontrast mjez tradicionelnymi wašnjemi žiwjenja a modernym žanrom rap.
Što wuznamjenja serbski rap nastupajo stilistiku a rěč?
Typiske za serbski rap je změšowanje elementow standardneje, wobchadneje a młodźinskeje rěče. To so we wšelakej měrje w jednotliwych spěwach jewi. W swojej rěčnej analyzy sym so wosebje na rapowu trójku „Nowa Doba“ fokusěrował, kotraž je w lěće 2023 scyła prěni serbski album rapoweje hudźby „Stara Šula“ wozjewiła. Pregnantny je tu wosebje fenomen codeswitchinga, kotryž integruje jednotliwe słowa z jendźelskeje rěče do do serbšćiny. Zdźěla wustupuja tež cyłe jendźelske sadowe dźěle, kaž na přikład w spěwje „Budyski Bounce”, w kotrymž rěka: „God gave me style kaž 50 Cent“. Při tym ma so naspomnić, zo je to bjezposrědna referenca na titul spěwa znateho US-ameriskeho rappera 50 Cent. W spěwje „Nalěćo“, hłowny tekst za moju analyzu, jewi so nimo toho jara lyrisko-poetisku rěč. Metafry, aliteracije, inwersije, diminutiwa, eliptiske konstrukcije dopominaja na moderne basnistwo. Tule přikład za tajku poeziju:
„Rysowak mój rejuje, hdyž rysuje w słowčkach
Rysuje a rymuje w krótkich słódkich črjódkach
Rysuje nam wobrazy wo słónčkach a wo zwónčkach
Rysuje nam wobrazy we łónčkach, serbskich hrónčkach“
Sće naspomnił, zo hraje wobchadna rěč rólu w serbskim rapje. Namakamy tajke tež w „Nalěćo“?
Runje w tutym spěwje jewja so wotpowědne wliwy w mjeńšej měrje hač w druhich spěwach. Někotre pak su, na přikład „Ab do konsuma na nakup“, „njemžu přestać“ abo „sym jónu prawje nutřka“. W poslednim přikładźe widźimy jasnje wliw němčiny, wšak jedna so wo posłownu kalku němskeho „bin ich einmal richtig drin“. W „Ab do konsuma na nakup“ napadnje prěnjotny němski adwerb „ab“, kotryž je zdawna hižo w ertnych wariantach serbšćiny rozšěrjeny a so z tym tež w tutym spěwje jewi. Tajke fenomeny móžemy zwjetša na wuski rěčny kontakt mjez němskej a serbskej rěču wróćo wjesć, kotryž skutkuje we Łužicy hižo někotre lětstotki.
Što ke najbóle zajimawe na serbskej rapowej hudźbje a w čim widźiće najwjetši wuznam přeslědźenja tutoho wobłuka?
Přičinow za to je wjele. Runje rěčny aspekt twori putace slědźerske polo. Zajimawy je, zo wutworja rapowa hudźba dynamiski kontakt mjez serbšćinu a jendźelšćinu. W tajkej formje njemóžemy tute wuwiće w žadymžkuli druhim hudźbnym žanru wobkedźbować. To so stawa přez wědomne wotwobroćenje wot standardoweje rěče kaž tež přez stilizowanje powšitkowneje rěče hiphopa. Wosebje elementy, kotrež standardowej rěči njewotpowěduja, žadaja sej dalše analyzy. Rěč rapoweje hudźby dokumentuje zdobom wužiwanje wulgarizmow – fenomen to, na kotryž hewak w zjawnje přistupnych tekstach skerje zrědka storčiš.
Wyše toho reprezentuja akterojo a akterki swój cyle wosobinski wid na serbski swět. W tekstach namakamy wšelake diskursy, kiž z kritiku njelutuja. Runje to je za žanr rapoweje hudźby kruty wobstatk. Zmóžnjeja nam dohlady do myslenja młodych čłowjekow.
A kotry woznam ma serbski rap po Wašim měnjenju za serbstwo?
Serbski rap swědči předewšěm wo žiwosć rěče a kultury, kotryž widźomnu sčini. Wažny faktor je při tym digitalne rozšěrjenje a wozjewjenje pola znatych streamingowych posłužbow, kaž tež móžnosć, spěwy sam produkować a za nje w socialnych medijach wabić. Na tajkich platformach su w přiběracej měrje tež serbscy hudźbnicy zastupjeni. Tak bywa serbska rěč prezentniša – kóždy Serb a kóžda Serbowka zamóže spěwy w swojej maćeršćinje konsumować – hdyžkuli a hdźežkuli chce. Tež wuknjacy z toho profituja. Tohodla je po mojim měnjenju wažny, zo su po cyłym swěće popularne žanry kaž rap tohorunja w mjeńšich rěčach prezentne, Na tute wašnje je tež mjeńšinowa rěč načasna a přibywa na atraktiwnosći.
Z Janom Boguszom je so naš sobudźěłaćer Johannes Jack rozmołwjał.
