Chóśebuz, 29.4.2021

Awtory Dr. Fabian Jacobs, Gregor Schneider (wobej wědomnostnej sobuźěłaśerja Serbskego instituta), dr. Lutz Laschewski a Daniel Häfner (wobej wót Łužyskego instituta za strategiske póraźowanje) su źinsa w casnikaŕskem online-rozgronje pśedstajili swój plan póstupowanja z titelom Walorizacija imaterielnego kulturnego derbstwa w nimsko-słowjańskem konteksće – źělny projekt AP3 »Wuwiśe strategijow za walorizaciju«. Na rozgronje jo se tejerownosći wobźělili dalšne aktery togo procesa (glejśo dodank we planje póstupowanja).

Plan póstupowanja 2021 jo rezultat dialogowego procesa z lěta 2020. Na njom jo se wobźěliło jadnab 50 wósobow we tśich cełodnjownych źěłaŕnjach a we rozgronach, kótarež su se wjadli w mjeńšych kupkach. Južo pjerwjej pak jo se dokumentěrował něntejšny staw wuwiśa pśez wopšašanje tych jadnab 20 dolnołužyskich muzejow a domowniskich śpow. Toś ta analyza něntejšnego stawa jo se wózjawiła w lěśe 2020, glej https://www.inwert-setzung-lausitz.de/ist-analyse-download/ .

"Ten plan póstupowanja jo žywy wót nazgónjenjow a idejow wobźělonych akterow. Wón formulěrujo wopisane cile, zadory a pominanja, pśed kótarymiž wóni stoje, a pśiźělijo je wšakim strategiskim akciskim pólam. Źěkujomy se wšyknym sobustatkujucym a se naźejamy, až to inicěrowane zgromadne źěło buźo se dalej wjasć a změjo trajny efekt we zmysle walorizacije serbskego kulturnego derbstwa", jo gronił dr. Fabian Jacobs, wjednik projekta a sobuźěłaśeŕ Serbskego instituta.

Plan póstupowanja wopisujo k prědnemu strategiske akciske póla za rozsuźarje a rozsuźaŕki we politice a federalnych strukturach, k drugemu wumjenijo wón konkretne statki, kótarež mógu aktery a akterki w źěłowem krejzu "Łužyska muzejowa krajina" direktnje na měsće sami wuwjasć.

Ta strategiska papjera glěda na dolnołužyske muzeje a burske śpy ako nosarje a pósrědnjarje regionalneje historije a kultury. Pó definiciji maju te muzealne a spomnjeńsku kulturu woplěwajuce institucije pśedewšym nadawk historiske drogotki zeźaržaś a konserwěrowaś kaž teke historiske wuwiśa pósrědnjaś. Wóni pak su tejerownosći konfrontěrowane z megatrendami digitalizacije a strukturneje a demografiskeje změny. Pśi góźbje strukturneje změny wótwóriju se jim něnto jadnorazowe nowe móžnosći, pśeto serbska rěc a kultura jo swětowy unikat, něco, pśez což Łužyca se wót drugich regionow rozeznawa. Stwórjenje a wutwarjenje kulturnych pórucenjow jo pśistym wót towarišnosći wjelgin póžedane.

Plan jo se wuźěłał w ramiku zgromadnego projekta "Walorizacija imaterielnego kulturnego derbstwa w nimsko-słowjańskem konteksće", spěchowanego z pjenjeznymi srědnosćami za strukturnu pomoc. Wótglědanje togo cełego pśedewześa jo dokumentacija serbskego imaterielnego kulturnego derbstwa a digitalny pśistup k informacijam. Wuwijanje pórucenjow na pólu kulturnego turizma, mócowanje a rozšyrjenje „Łužyskeje muzejoweje krajiny” kaž teke wuźěłanje konkretnych strategijow k walorizaciji, to su dalšne cile projekta, za kótarež se źěła gromaźe z partnarjoma Domowniskim muzejom w Dešnje a projektoweju firmu dolnołužyskeje Domowiny Domowina Niederlausitz Projekt gGmbH.

Projekt se spěchujo pśez Zagronitu za kulturu a medije pśi Zwězkowem kněžaŕstwje. Bramborske ministaŕstwo za wědomnosć, slěźenje a kulturu jen pódpěra. https://www.inwertsetzung-lausitz.de/

Dodank: plan póstupowanja 2021

(Budyšyn, 20.4.2021)

Drogujuca wustajeńca Serbskego instituta jo se pśedstajiła – Pó premjerje w Serbskem muzeju mógu interesěrowane institucije wustajeńcu ku se skazaś

Nowa drogujuca wustajeńca Serbskego instituta z titelom "Lichota kiwa! Serby a mjeńšynowe pšašanje pó 1918" jo w Serbskem muzeju natwarjona a buźo móc se ned woglědaś, gaž muzej źurja zasej wótcynijo. Źinsa jo se online pśedstajiła. Wědomnostniki su za nju we jadnab 40 archiwach rešeršěrowali, wót Washingtona D.C. až do Pragi. Z bogatego fundusa su wjeliku licbu wšakich dotychměst mało znatych dokumentow a wobrazow za prezentaciju wuzwólili, mjazy drugim z Budyšyńskego zwězka archiwow, ze Serbskego muzeja a ze Serbskego kulturnego archiwa. Prezentěruju se teke lětaki, fotografije, karikatury a politiske plakaty. Wustajeńca buźo w Serbskem muzeju w Budyšynje až do 28. maja. Pótom wudaju se tofle na drogowanje pśez Łužycu, Saksku a Bramborsku, a slědkoju teke pśez Česku a Pólsku.

"‚Lichota kiwa!’ – jo rozlěgało na zachopjeńku lěta 1919 w serbskej Łužycy. Pó 1. swětowej wójnje, za tym ako stary pórěd w Nimskej a Europje jo do kopice padnuł, jo se zdało, až Serby budu móc wóttychměst sami swój pśichod twariś. Tencas su se stajili pšašanja za kulturneju awtonomiju, za wurownanim zajmow mjazy Serbami a Nimcami kaž teke za dorozměśim pśez statne granice – pšašanja, kótarež nas až do źinsajšnego dnja gibju a kótarež deje se zasej a zasej wótnowotki stajaś", groni dr. Friedrich Pollack, wjednik wótźělenja za kulturne wědomnosći pśi Serbskem instituśe.

Wustajeńcu stej wuźěłałej dr. Jana Piňosová a dr. Friedrich Pollack, historikarja pśi Serbskem instituśe, gromaźe z agenturu za historiju Culture and more z Barlinja. Producěrowała jo ju agentura Hinz & Kunst z Brunšwika.
Te 15 tofle wustajeńce su wšykne we dwěma rěcoma wugótowane (na górnoserbski a nimski). Je dopołniju dolnoserbske, česke, pólske a engelske pśewódniki.

Projekt jo se spěchował wót Ministaŕstwa za wědomnosć, slěźenje a kulturu kraja Bramborska, Kněžaŕstwo sakskego statu, Nimsko-česki fonds pśichoda a wót Załožby za serbski lud, kótaraž dóstawa lětnje pódpěru z dankowych srědkow na zakłaźe góspodaŕskich planow, wobzamknjonych wót Zwězkowego sejma, Bramborskego krajnego sejma a Sakskego krajnego sejma.

Pśiwisk: temy a lisćina archiwow

(Chóśebuz, 04.02.2021)

Wótněnta móžo se na dolnoserbskem rěcnem portalu, konkretnje we wobłuku mjenjowego serwisa pód dolnoserbski.de/mjenja , pytaś za zakładnymi formami něźi 2.500 familijowych mjenjow a wěcej ako 100 pśedmjenjow. Za to su rěcywědniki chóśebuskeje wótnožki Serbskego instituta w běgu slědnego lěta wobspomnjone swójske mjenja ze wšakich žrědłow zrědowali, pśigótowali, wobstatk wudopołnili a jen z dalšnymi informacijami nabogaśili.

Mimo głowneje formy mjenja, kótaraž wužywa se tradicionelnje za muske nosarje mjenja (na pś. "Witka"), prezentěruju se forma mjenja za žeńske ("Witcyna"), forma za cełu familiju ("Witcyc"), wótwóźona posesiwna forma ("Witcyny") a w danem paźe iregularnje twórjone formy ("Witkojc"). Wušej togo nalicuju se žedne móžne nimske ekwiwalenty, casy teke znate nosaŕki abo nosarje mjenja a stawnje informacije wó tom, w kótarych słownikach a leksikonach, kótarež su se wužywali ako žrědła, su mjenja južo zapisane.

Pśedmjenja njedaju se cesto dosć jasnje klasificěrowaś a pśirědowaś. Jo samo śěžko, póstajiś mroku, wót kótarejež chapja pśikrotcona abo deminutiwna forma statkowaś ako samostatne mě. Pśikład za to jo pśedmě Měto. Wóno se móžo interpretěrowaś ako krotka forma mjenja Mjertyn, wužywa pak se teke direktnje ako pśedmě.

Wótwisujucy wót resursow wudopołnja se portal wó dalšne familijowe a wejsne/měsćańske mjenja a wó dalšne typy mjenjow. Planuju teke, portal rozšyriś wó pódaśa wó póchaźe a wóznamje mjenjow (etymologiske wujasnjenja).

Pśedewześe jo se spěchowało wót Załožby za serbski lud, kótaraž dostawa lětnje pódpěru z dankowych srědkow na zakłaźe góspodaŕskich planow, wobzamknjonych wót Zwězkowego sejma, Krajnego sejma Bramborskeje a Sakskego krajnego sejma.

Dalšne informacije wó mjenjowem portalu:
W měrcu 2020 jo se portal pód dolnoserbski.de pśedstajił z mjenjami sedlišćow serbskego sedleńskego ruma w Bramborskej, pśir. medijowu informaciju z 21.03.2020 . W drugem kšacu su se dodali mjenja dalšnych bramborskich sedlišćow zwenka serbskego sedleńskego ruma. Z tym su se wózjawili informacije wó wěcej ako 1.000 sedlišćach resp. zastojnskich jadnotkach. Něto jo se bok rozšyrił wó familijowe mjenja a pśedmjenja.

(Budyšyn/ 18.12.2020)
Wobźělśo se na wupołnjenju napšašnikow we wokrejsu Sprjewja-Nysa

W ramiku dolnołužyskego projekta strukturneje změny "Walorizacija imaterielnego kulturnego derbstwa w nimsko-słowjańskem konteksće" analyzěruju se mjazy drugim wobstojnosći za serbske nałogi a swěźenje, kenž stoje wót lěta 2014 sem na lisćinje imaterielnego kulturnego derbstwa za cełu Nimsku. Zaměr stej how cełe strony wopśimjecej napšašowanje a dokumentacija we wokrejsu Sprjewja-Nysa. Za to trjebamy Wašu pódpěru! Rad móžośo pla projektoweje sobuźěłaśeŕki Stephanie Bierholdtec wót Serbskego instituta napšašnik abo ned wěcej wót nich skazaś, kenž pósćelu se k Wam we wuśišćanej abo digitalnej formje. Stoje teke online-napšašniki k dispoziciji. Pšosym wobrośćo se k tomu pśez e-mejl na stephanie.bierholdt@serbski-institut.de abo zazwóńśo na cysło 03577 37200. Za wupołnjenje dajo narownanje wudankow.

Dalšne informacije wó cełkownem projekśe a dalšnych źělnych projektach namakajośo pód https://www.inwertsetzung-lausitz.de/ kaž teke wó wopisowanem źělnem projekśe pód http://bit.ly/3813zz9.

Zaměr cełkownego projekta "Walorizacija imaterielnego kulturnego derbstwa w nimsko-słowjańskem konteksće" jo wědomnostna analyza serbskego imaterielnego kulturnego derbstwa Dolneje Łužyce a digitalny pśistup informacijam. Wuwiśe kulturnoturistiskich pórucenjow, mócnjejša a rozšyrjona "Łužyska muzejowa krajina" ako teke wuźěłanje konkretknych strategijow walorizacije su dalšne projektowe zaměry, kenž zwopšawdniju se gromaźe z partnarjoma, Domowniski muzej Dešno a DOMPRO Dolna Łužyca gGmbH. Pśedewześe se spěchujo pśez zagronitu za kulturu a medije zwězkowego kněžaŕstwa, pódpěrujo se pśez Bramborski ministerium za wědomnosć, slěźenje a kulturu.

Slědne wobšyrnjejše wědomnostne slěźenja wó nałogach a swěźenjach Serbow su se wótměli w 1980ych lětach. Wóni su stwórili zakład za procowanje Domowiny wó pśiwześe do lisćiny imaterielnego kulturnego derbstwa za cełu Nimsku. Aby toś to serbske imaterielne kulturne derbstwo w konteksće lokalnych akterkow a akterow muzealnych institucijow a kulturnego turizma trajnje walorizěrowali, stej trjebnej se aktualizěrowana a systematiska analyza a dokumentacija, kenž móžotej na pśedźěła nawězaś.

Pó lisćinje imaterielnego kulturnego derbstwa za cełu Nimsku lažy fokus na toś tych nałogach a swěźenjach w běgu lěta: nowolětka, woklapnica, ptaškowa swajźba, camprowanje, zapust, jatšowne jaja, walkowanje, jatšowne spiwanje, jatšowny wogeń, jatšowna wóda, jatšowne rejtowanje, chódotypalenje, majski bom, jańske rejtowanje, zabijanje kokota, łapanje kokota, rejtowanje wó kołac, štapanje wěnca, kjarmuša, pśěza, swěty Mjertyn, swěty Nikolaus, Janšojski bog, źiśetko

Rěcne eksperty se w Budyšynje zejšli

(Budyšyn/ 22.09.2020) 22. septembra su se w Budyšynje na swóju lětnu zgromaźinu zejšli rěcne eksperty regionalnych a mjeńšynowych rěcow Nimskeje, ako su zjadnośone w krajnem komiteju EBLUL Nimska (něga Europski běrow za mjenje rozšyrjone rěcy – European Bureau for Lesser-Used Languages EBLUL). W srjejźišću su stojali rozpšawy wó aktualnej situaciji mjeńšynow a jich rěcow a diskusija wó nowych projektach. Górnoserbšćinu zastupujo w gremiumje dr. Jana Šołćina, rěcywědnica w Serbskem instituśe, a dolnoserbšćinu dr. Hauke Bartels, direktor Serbskego instituta. Wjacor su se w Serbskem domje pśedstajili – dla koronapandemije wobgranicowanej – zjawnosći slědujuce regionalne a mjeńšynowe rěcy: dańšćina, saterofrizišćina, pódpołnocna frizišćina, dolnonimšćina, plautdietsch a romašćina. Jadna z nastupnosćow zmakanja jo była, až Budyšyński publikum wó tych rěcach něco zgónijo a je słyšy.
EBLUL Nimska źěła wót lěta 2012 pód kšywom FUEN (Federalistiska unija europskich narodnych kupkow). Wón zasajźujo se za regionalne a mjeńšynowe rěcy w Nimskej. To pótrjefijo mimo wušej naspomnjonych rěcow teke górno- a dolnoserbšćinu.